Algelopen week verscheen er een artikel op nu.nl over eenzaamheid (Zorgen over verkeerde hulp aan eenzame mensen door ‘aanbestedingscircus’). Toen ik de cijfers las over de toename van eenzaamheid in onze samenleving en ook de flinke toename van eenzaamheid onder jongeren ben ik mij verder in gaan verdiepen en heb ik dit stuk op papier gezet. Het bevat zoals gebruikelijk veel feiten en links naar de bronnen. Het is denk ik de moeite waard om op die links verder te gaan lezen.
Wat verstaan we onder eenzaamheid?
Eenzaamheid is je niet verbonden voelen. Je ervaart een gemis aan een hechte, emotionele band met anderen. Of je hebt minder contact met andere mensen dan je wenst.
Er bestaan verschillende soorten eenzaamheid. Afhankelijk van het ervaren gemis wordt gesproken van emotionele of sociale eenzaamheid. Soms komt het tegelijk voor. Emotionele eenzaamheid treedt op als iemand een hechte, intieme band mist met één of meerdere personen. Sociale eenzaamheid draait om minder contact hebben met andere mensen dan je wenst.
Van de volwassenen voelt 49% zich eenzaam. En daar schrok ik van!
De laatste jaren wordt ook veel gesproken over existentiële eenzaamheid. Bij existentiële eenzaamheid gaat het meer over zingeving dan over je sociale contacten. Het wordt omschreven als een verloren en zwervend gevoel, geen eigen plek of rol in het leven kennen, een gevoel van zinloosheid. Het is nog niet goed onderzocht hoe emotionele en sociale eenzaamheid en existentiële eenzaamheid zich tot elkaar verhouden.
We spreken van sociaal isolement wanneer iemand weinig of geen (betekenisvolle, ondersteunende) contacten heeft. Iemand staat alleen.
Sociaal isolement is niet hetzelfde als eenzaamheid. Het kan wel samenvallen. Sociaal isolement is een situatie; eenzaamheid is een gevoel.
Bijna de helft van de volwassen inwoners van Nederland voelt zich eenzaam en dat aandeel neemt vooral onder jongeren sterk toe, zegt het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport (VWS). Een op de zeven personen heeft erg last van eenzaamheid. Het komt meer voor onder ouderen en jongeren.
Hoe herken ik eenzaamheid?
Hoe eerder eenzaamheid wordt (h)erkend, hoe meer je kunt doen voor iemand. De signalen die hieronder staan beschreven, kunnen wijzen op eenzaamheid. Maar let op: de signalen kunnen ook wijzen op andere (medische) problemen. Zie je signalen? Maak deze zaken dan bespreekbaar. Het is nooit verkeerd om uit betrokkenheid te handelen.
Signalen
De signalen die kunnen wijzen op eenzaamheid kun je onderverdelen in lichamelijke, psychische, sociale en gedragsmatige signalen. Maar ook levensgebeurtenissen kunnen een oorzaak zijn dat iemand eenzaam raakt.
We hebben hieronder een overzicht met mogelijke signalen en levensgebeurtenissen beschreven. De signalen zijn niet bedoeld om af te vinken, maar kunnen aanleiding zijn voor gesprek.
Lichamelijke signalen
- verslechterde zelfzorg
- vermoeidheid
- hoofdpijn
- verhoogde spierspanning
- gebrek aan eetlust
Psychische signalen
- negatief zelfbeeld en weinig zelfvertrouwen
- gevoelens van zinloosheid en uitzichtloosheid
- gevoelens van verlatenheid
- teleurstelling
- verdriet
- boosheid
- verlies van vertrouwen in andere mensen
Sociale signalen
- weinig sociale contacten
- missen van sociale steun
Gedragsmatige signalen
- gebrek aan sociale vaardigheden
- mensen op afstand houden
- claimgedrag
- op zichzelf gericht zijn
- overmatig gebruik of verslaving
Levensgebeurtenissen
- overlijden van een naaste
- scheiding
- ziekte of beperking (van iemand zelf of een naaste)
- verhuizing, migratie of veranderde woonomgeving
- verlies van baan
- financiële problemen
Gesprekstips
Als je eenzaamheid bespreekbaar wilt maken, zijn er manieren om het gesprek makkelijker te laten verlopen. Zo is aangetoond dat de houding ‘Wees een OEN’ (Wees open, eerlijk en nieuwsgierig) goed werkt om informatie van iemand te verkrijgen. Net als de gesprekstechnieken ‘Wat is LSD (Luisteren, Samenvatten en Doorvragen), Laat OMA thuis (Oplossingen, Meningen en Adviezen) en gebruik NIVEA’ (Niet Invullen Voor Een Ander) kunnen waardevol zijn.
Neem de tijd en zorg voor een vertrouwde omgeving als je een gesprek over eenzaamheid aangaat. Iemand zal dan makkelijker open en eerlijk antwoorden.
Handig: signaleringskaart eenzaamheid
Deze informatie is ook beschikbaar als handige ‘signaleringskaart eenzaamheid’. Download de Signaleringskaart Eenzaamheid (pdf).
(bron: eentegeneenzaamheid.nl)
‘Leuke dingen doen helpt sterk eenzame mensen niet’
Als voorbeeld geeft Rijks (Eenzaamheids-expert) projecten die als doel hebben sterk eenzame mensen in contact te brengen met anderen. “Verbindingsprojecten helpen hen niet”, stelt de opleider van professionals in eenzaamheidstrajecten. “Het ‘sociale brein’ van deze mensen is veranderd na lange tijd eenzaamheid. Dus leuke dingen doen helpt die groep niet, omdat sterk eenzame mensen dit niet meer kunnen waarderen. Ze zijn door eenzaamheid ook bijvoorbeeld bang voor andere mensen.”
Die ‘verbindingsaanpak’ heeft volgens Rijks zelfs een negatief effect. “Sterk eenzame mensen denken dat het aan hunzelf ligt dat ze zich niet beter voelen na zo’n – verkeerd ingestoken – hulptraject. Dat ze de uitzondering zijn.”
Ook Matemans collega Martha Talma bij Movisie stelt dat het verwijzen naar ontmoetingstrajecten zelfs averechts kan werken. “Als mensen langere tijd gevoelens van eenzaamheid ervaren, kan deze stap veel te groot zijn” zegt de senior onderzoeker. “Ze kunnen zich nog eenzamer gaan voelen als ze geen aansluiting vinden.” (bron: NU.nl)
Wat je kunt doen als je wilt helpen tegen eenzaamheid of zelf eenzaam bent kun je lezen op de de links hieronder.
Bronnen:
eenzaam.nl (van de rijksoverheid)
eentegeneenzaamheid.nl
vzinfo.nl
nu.nl